Gerginliğin artmasından önce 100.000’e yakın çocuk Ukrayna genelinde 700’e yakın kuruma hapsedildi. Aile ortamından yoksun bırakılan bu çocuklar kriz sırasında son derece savunmasız durumdalar. Ukrayna’da savaştan kaçan mültecilerin kitlesel akını, Avrupa ülkelerini acil çocuk koruma müdahalelerini oluşturmaya itiyor.

Kurum bakımı ve  ihmale maruz kalan bu çocukların kırılganlıkları, ister Ukrayna’da olsun, isterse komşu ülkelerin sınırlarını aşmış olsun, her geçen gün artıyor. Kurumlar top mermileri ve füzelerle hedef alındı. Çatışma yoğunlaştıkça, personeller kaçıyor ve çocuklar savaşın tehlikeleriyle tek başlarına yüzleşme riskiyle karşı karşıya kalıyorlar. 

Ukrayna kurumlarından birçok çocuk grupları tahliye edildi ve başka ülkelere taşındı, bu da çocukların nerede olduklarını takip etmeyi zorlaştırıyor. Birçoğu kurumların personeli ile seyahat ediyor ve bu nedenle yasal bir vasi eşliğinde kayıt altına alınıyor, böylece bakım ve korunma ihtiyaçları açısından belirsiz bir durum ortaya çıkabiliyor. Yanlışlıkla “yetim” olarak tanıtılsa da, bu çocukların çoğunun Ukrayna’da yer değiştirdiğinden haberi olmayan ebeveynleri var. Yüzlerce kişi gittikleri yerde yeniden kurumsallaşma riskiyle karşı karşıya kalıyor. Ayrıca çocuklar sömürü, insan ticareti ve kaybolma riski altındalar ve şimdiye kadar birçok kayıp çocuk vakası bildirildi.

Aile bakımından yoksun bırakılan Ukraynalı çocuklar hakkında bilgi eksikliği başlı başına çocukların yaşamını tehdit ediyor. Çocukların haklarına sahip çıkılmalı, izleme ve bilgi yönetim sistemleri de dâhil olmak üzere merkezi, sağlam çocuk koruma mekanizmaları oluşturulmalıdır.

Aşağıda imzası bulunan uluslararası sivil toplum kuruluşları, geçmişten ve mevcut insani çabalardan alınan derslerden yararlanıyor ve Ukrayna makamlarına ve Birleşmiş Milletler kuruluşları, AB kurumları, mültecileri destekleyen ülkeler, insani aktörler, acil servis sağlayıcıları ve krize dâhil olan diğer kilit paydaşlar bu grubun içine giriyor. 

• Mevcut yerelleştirilmiş müdahale ve bilgi sistemleri üzerine inşa edilen etkili bir uluslararası ortak müdahale mekanizması için koordinasyon oluşturulmalı: İnsani yardım aktörleri, mültecileri destekleyen ülkeler, AB kurumları, Birleşmiş Milletler organları dâhil olmak üzere uluslararası toplum, aile bakımından yoksun çocuklar için ortak ve uyumlu mekanizmalar oluşturmak için ulusal makamlarla birlikte çalışmalıdır. En önemlisi,  refakatsiz ve ailesinden ayrı düşmüş çocukların yanı sıra kurumlarda/kuruluşlarda yer değiştiren çocukların hesaba katılması için tanımlama, izleme sistemlerini ve karar alma mekanizmalarını güçlendirilmelidir. 

• Aile bakımından yoksun bırakılan çocukların haklarını savunulmalı: Bir çocuk hiçbir zaman savaşa tanıklık etmemeli. Bu travmatik süreçler, çocukları özellikle de Ukrayna’daki kurumlarda büyüyen, çoğu engelli veya özel bakım gerektiren 100.000’e yakın çocuğu olumsuz  etkiliyor. Çocuk koruma ve bakım yetkilileri  çocukların hakları, güvenlikleri ve esenlikleri gibi konulara yoğunlaşmalıdır.
• Hiçbir çocuğun geride kalmadığından emin olunmalı: Çatışma öncesinde ve sırasında alternatif bakımda olan çocuklar dâhil olmak üzere, ailelerinden ayrılmış ve refakatsiz çocukların belirlenmesi ve izlenmesini sağlamak için çocuk korumadan sorumlu ulusal makamlarla ortak olarak, kurumlar arası etkili bir veri yönetim sistemi acilen kurulmalıdır. Yerleştirme kararlarında ve süreç içerisinde çocuk haklarına saygı gösterilmesini sağlamak için ilgili uzmanlığa sahip profesyonellerin ve çocuğun görüşleri dikkate alınmalı.

• Hiçbir çocuğun sistemin çatlaklarına maruz kalmamasını sağlamak, yeterli müdahaleleri planlamak, sürekli bakım ve koruma alabilmeleri amacıyla geride kalan çocukların belirlenmesi çok önemlidir. Çocuklar kaybolduğunda, bu durum Avrupa kayıp çocuklar için 116 000 yardım hattına bildirilmelidir.

• Ukrayna’daki kurumlarda kalan çocuklar korunmalı: Güvenliklerini sağlamak ve haklarını korumak için önemli hususlar şunları içerir: kurumlara temel acil durum mal/hizmetlerinin haritalanması ve sağlanması; çocuklar için kurumların korunan insani alanlar olarak tanınması; çocuklar için güvenlik risklerinin düzenli olarak değerlendirilmesi ve tavsiye edildiğinde güvenli bir yere taşınmaları için kapsamlı planlar;  çocukların ve bakıcılarının güvenli geçişine izin veren askerden arındırılmış bölgelerin oluşturulması. Tüm bu önlemler, yerel, ulusal ve uluslararası yetkililer, insani yardım kuruluşları ve acil servisler arasında koordine edilmelidir.

• Mülteci ailelerin ve refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocukların ailelerini güçlendirme ve yeniden birleştirmeyi mümkün olan her durumda desteklenmeli: Çocuğun yararına olduğu durumlarda, mülteci ailelerin ve özellikle gergin yeni yerlerinde bir arada kalabilmeleri ve gereksiz aile ayrılıklarını önleyebilmeleri için  aileler desteklenmelidir. Tarama, hizmetlere yönlendirme ve ulusal çocuk koruma vaka yönetim sistemlerine yönlendirme dâhil olmak üzere güçlü koruma ve raporlama mekanizmaları, aileleriyle birlikte gelen mülteci çocukları her türlü istismardan yeterince korumak için alınan önlemler alınmalıdır. Yerel, ulusal ve uluslararası makamlar da mümkünse yeniden birleşmelerini sağlamak için refakatsiz ve ayrılmış çocukların aile üyelerinin acil durumlarda izlenmesini sağlamak için işbirliği yapılmalıdır. 

• Kurumsallaşma yerine aile ve toplum temelli bakımı teşvik edilmeli: Mülteci çocuklar, yaşadıkları travmatik deneyimlerin üstesinden gelmelerine yardımcı olacak  yetişkinlerin desteğine ve bakımına her zamankinden daha fazla ihtiyaç duymakta. Mümkün olduğunca, çocuklara yönelik bakımın sürekliliğinin sağlanması konusunda dikkat edilmeli. Yetkililer, aile bakımından yoksun bırakılan çocukların, uygun şekilde eğitilmiş koruyucu bakıcılarla birlikte güvenli aile temelli alternatif bakım ortamlarına hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak için acilen geçici bakım düzenlemeleri yapmalıdır. Kardeşlerin ayrılmasından kaçınılmalıdır.

• Mülteci çocuklara, kabul edilen ülkenin vatandaşı olan çocuklarla aynı düzeyde bakım sağlanmalı: Savaştan kaçan çocuklara hiçbir ayrım gözetmeksizin eşit davranılmalı. Acil durum sırasında  ihtiyaçları yönetmek için geçici önlemlere ihtiyaç duyulabilirken, refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocuklar ve kurumlardan taşınan çocuklar için daha düşük kalite standartlarına sahip çocuk koruma ve bakım sistemleri kurulmamalıdır.

• Refakatsiz ve ailelerinden ayrı düşmüş çocuklar ve kurumlardan başka yerlere yerleştirilen çocuklar da dâhil olmak üzere tüm mülteci çocukların kabul merkezlerine vardıklarında acil ve özel ihtiyaçlarını ele alınmalı: Bu madde, çocuk koruma hizmetlerini, psikologlara erişimi ve çocukların tıbbi ihtiyaçlarını karşılamak üzere eğitilmiş personeli içermelidir. Personel, çocukları ve bakıcılarının dilini konuşmalı veya onlara tercümanlık hizmeti sunmalı. Uzun vadede, zihinsel sağlık ve eğitim dâhil olmak üzere çocuğun iyileşmesini destekleyecek özel müdahaleler sağlanmalıdır.

• Mevcut kriz boyunca ve sonrasında tüm savunmasız çocukların haklarını koruma taahhüdü yenilenmeli: İnsani yardım çabalarına finansman ve insani, mali ve maddi kaynakların tahsisi, krizin ölçeğiyle orantılı olmalı ve yerel yetkililer de dâhil olmak üzere ön saflardaki kurumların kapasitesini güçlendirilmelidir. Kaynaklar, daha önce savunmasız çocukları ve aileleri destekleyen finansal akışlardan ayrılmadan, yeni acil durum fonlarından alınmalıdır.

Bu önemli öneriler Hope and Homes for Children, Maestral International, Missing Children Europe, Defence for Children ECPAT Netherlands, All-Ukrainian Foundation for Children’s Rights, Better Care Network, Catholic Relief Services, Changing the Way We Care, Lumos, Save the Children, SOS Children’s Villages, Family for Every Child, Plan International, International Child Development Initiatives, Children of Prisoners Europe, Child Rights Connect, Railway Children, Make Me Smile International, Centre for Excellence for Children’s Care and Protection, Child Identity Protection (18 Mart 2022 itibariyle) tarafından desteklenmektedir.

Kuruluşunuz bu önerileri destekleyenler arasına katılmak istiyorsa, lütfen şu adresle iletişime geçin: [email protected]

Yazının orijinal linkine ulaşmak için tıklayınız. 

Bu yazı Gizem Görün tarafından Hayat Sende Derneği adına Türkçeye kazandırılmış, kontrolü İlayda Şen tarafından yapılmıştır.

Bu yazı “Key Recommendations to Uphold the Rights of Ukrainian Children Deprived of Family Care” başlıklı yazıdan Türkçeye çevrilmiştir.

Pozitif sosyal dönüşüm için bağışlarınızla destek olun.