Gerçek kapsamı tam olarak bilinmemekle birlikte dünya genelinde 8 milyon kadar çocuğun yetimhane olarak da bilinen yatılı bakım kurumlarında yaşadığı tahmin edilmektedir. UNICEF’in 140 ülkeden topladığı veriler, en az 2.7 milyon çocuğun yetimhanelerde yaşadığını göstermektedir, ancak kayıt dışı yetimhanelerde yaşayan pek çok sayıda çocuk bu verilere dahil edilmediğinden bu durum buzdağının görünen yüzü olarak ifade edilmiştir.
Yetimhanelerde yaşayan çocukların %80’inden fazlasının hayatta olan en azından bir ebeveyni olup çocukların bakıma alınmasının altında yatan temel neden yoksulluktur. Diğer yaygın nedenler içerisinde ise engellilik, eğitime erişim, terk ve ayrımcılık bulunmaktadır. Engelli çocukların terk edilme ve yetimhanelere yerleştirilme riski çok yüksektir. Bu durum sıklıkla damgalanma nedeniyle veya ailelerin çocuklarını desteklemek için ihtiyaç duydukları sosyal hizmetlere, sağlık ve eğitim hizmetlerine erişim olanaklarının olmaması nedeniyledir. Ayrıca engelli çocukların yetimhanelerde şiddete veya istismara maruz kalması daha muhtemeldir.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde ve Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’de, çocukların bir aile ortamında yetişmesi gerektiği ve önceliğin çocuğun ebeveynlerine ve akrabalarına çocuğa layıkıyla bakabilmesi ve gereksiz ayrılıkların önlenmesi için destek verilmesi olduğu açıkça ifade edilmiştir. Yoksulluk bir çocuğu ailesinden ayırmanın tek nedeni asla olmamalıdır.
Yetimhaneler yoksulluğa karşı uygunsuz bir tepkidir. Yetimhanelerdeki çocuklara bakmak, ailelerin güçlendirilmesi için sosyal hizmet uzmanları işe almaktan 6 ila 10 kat ve koruyucu aileden 3 ila 5 kat daha maliyetlidir.
Yetimhaneler çocukların ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli donanıma sahip değildir ve yetimhanelerin çocukların bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimlerini olumsuz olarak etkilediği bilinmektedir. Yetimhaneler çocukların birincil bakıcılarla güvenli bağlanma oluşturmasına olanak sağlamaz ve bağlanma bozuklukları ile ilişkilendirilirler. Bu etkiler küçük çocuklar için daha şiddetlidir ve bakımda geçirilen süreyle birlikte artmaktadır.
Yetimhanelerde büyümenin etkileri gençleri yetişkinlik dönemine kadar etkilemeye devam edebilir. Zihinsel sağlık sorunları yaşamaları, sağlıklı ilişkiler kurma ve bağımsız yaşamın getirdiklerine uyum sağlama konularında mücadele vermeleri daha muhtemeldir. Rus yetimhanelerinden ayrılanların son durumları hakkında yapılan bir çalışmada %20’sinin sabıka kaydının olduğu, %14’ünün cinsel istismara uğradığı, %10’unun intihar ettiği ortaya çıkmıştır. Bir başka çalışma, Moldova’daki yetimhanelerden ayrılan gençlerin insan ticaretine maruz kalma olasılığının 10 kat daha fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Ayrıca, yetimhanelerde yaşayan çocukların şiddet, istismar ve ihmal konularında artan bir risk içerisinde oldukları ortaya çıkarılmıştır. Beş ülkede yürütülen bir çalışma bu yetimhanelerde yaşayan çocukların %50,3’ünün fiziksel veya cinsel istismara maruz kaldığını göstermiştir. Bir başka çalışma çocukların %36’sının duygusal istismara uğradığını ve %57’sinin duygusal olarak ihmal edildiğini ortaya çıkarmıştır.
Yetimhane gönüllülüğü ve yabancı kaynak, çocukların yetimhanelerde bakılması için talep yaratmaktadır. Bazı yetimhaneler, çocukların buralara alınmasına teşvik oluşturacak şekilde çocuk başına veya gönüllü bağışlarına göre fon almaktadır. Bazı yozlaşmış yetimhanelerde, bağışlar veya çocuk kaçakçılığı yoluyla kar elde edebilmesi için ebeveynlere çocuklarını yetimhanelere bırakmaları için para teklif edilmekte veya ebeveynler buna zorlanmaktadırlar. Haziran 2018’de gerçekleştirilen bir küresel gönüllülük pazarı analizi, başlıca 10 küresel yetimhane gönüllülük noktasının Nepal, Kenya, Gana, Kamboçya, Tanzanya, Uganda, Güney Afrika, Hindistan, Peru ve Kosta Rika olduğunu belirlemiştir. ABD, Birleşik Krallık ve Avustralya ise yurtdışındaki yetimhanelere gönüllü gönderen ilk üç ülke olarak belirlenmiştir.
Bu yazı Gözde Çağar tarafından Hayat Sende Derneği adına Türkçeye kazandırılmıştır.
Yazının orijinal linkine ulaşmak için tıklayınız.
Hayat Sende’nin pozitif toplumsal dönüşüm çalışmalarına destek vermek için tıklayınız.
